Eski Yunanlılar, tanrıları adına çeşitli törenler ve şenlikler tertip ederlerdi. Olimpiyat oyunları sadece Yunan halklarının katıldığı, Panhellenik oyunlar adı verilen dini amaçlı, tanrılarını anmak için yapılan karşılaşmalardı. Bu oyunlar dört türlüydü (Pythia, Nemer,İsthmia ve Olimpia ) ve her yıl en az biri yapılacak biçimde düzenlenirdi.
Pythia Oyunları:
İlk olarak İ.Ö. 582′de düzenlendi. Roma İmparatoru lulianus’un hükümdarlığı sırasında (İ.S. 361-363) hâlâ yapılıyordu. Olasılıkla Olimpiyat Oyunları ile aynı zamanda sona ermiştir. Her dört yılda bir Ağustos ayında Apollon onuruna Delphi’de düzenlenirdi.
Nemer Oyunları:
İlk kez İ.Ö. 573′de düzenlenen bu oyunlar, iki yılda bir, Temmuz ayında Zeus onuruna Nemea’da yapılmaktaydı.
İsthmia Oyunları:
Her iki yılda bir Nisan-Mayıs aylarında düzenleniyordu. İlk kez ne zaman düzenlendiğini bilmiyoruz. Korint’de hüküm sürmüş tiranların başlatmış olabileceği düşünülebilir (İ.Ö. 660-590). Roma imparatoru lulianus’un hükümdarlığı sırasında hâlâ yapılıyordu. Posedion onuruna Korint’de düzenlenmekteydi.
Olimpia oyunları:
Olimpiyat oyunları da dini amaçlı oyunlardan biri olmasına karşın içlerinde en çok katılımın olduğu, en saygınıydı. Tanrılar tanrısı ZEUS adına düzenlenen OLİMPİA bu şenliklerin en önemlisi idi. Olimpia’nın başlangıç tarihi olarak M.Ö. 776 tarihi belirlenmiş, ancak bu oyunların bundan önce de Peloponnes bölgesinin yerli halkı tarafından, tamamen dinsel bir tören karakteri ile uygulandığı bilinmektedir. Oyunların resmi başlangıcı birbirleriyle didişen, savaşan üç site halkının, hiç değilse oyunlar sırasında kavga ve savaşı durdurmak üzere yaptıkları bir anlaşma ile ilgilidir. “ Tanrı Barışı” yada “ Kutsal Fasıla” anlamlarına gelen bu antlaşma Elis kralı İphitos, Isparta kıralı Lykurg ve Pisa kralı Kleosthenes arasında yapılmıştır. Bir disk üzerine kazınmış bu metinde “ Olimpia kutsal bir bölgedir. Buraya silahlı olarak girmeye cesaret eden, tanrıya karşı günahların en büyüğünü işlemekle damgalanacaktır. Böyle fena bir davranışın öcünü, gücü yettiği halde almayan da Allahsız sayılacaktır” denmektedir.
Olimpia adı, Olympos dağı ile bağlantılıdır. Olimpia oyunları MORA yarımadasında ELİS ülkesinin OLİMPOS kenti yakınındaki ZEUS tapınağında yapılırdı. Elis bölgesindeki bu küçük ovacık sadece oyunlar zamanı kalabalıklaşır dini, ticari, sportif ve siyasi bir merkez haline gelirdi. Olimpiyatların organize ediliş sebepleri arasında dini, sosyal, siyasi ve kültürel sebepler sayılabilir. Tanrı ZEUS’u anmak ve sürekli savaş halinde bulunan SİTE devletleri arasında barışı tesis etmek temel sebeplerdir. Mora yarımadasında yaşayan site devletleri ELİSLER, ISPARTALILAR ve PİSALILAR anlaşma yaparak ZEUS’u anma törenleri içinde şenlikler düzenleyerek bu şenlikler sırasında tanrı barışının kurulması ve asla savaşılmamasına karar vermişlerdir.
Olimpia oyunları başlangıçta dinsel bir nedenle 8 yılda bir uygulanmış, bu 8 yıllık dönemde ölülerin ruhlarının tekrar dirileceği inancı ile ilgilidir. ( Reenkarnasyon ) Daha sonraları Yunan siteleri arasındaki ilişkilerin artması, sitelerin bir araya gelmelerinin sağlanması ve Yunan siteleri arasındaki sorunlara çözüm olması bu şenliklerin arasının kısaltılmasını gerektirmiş ve Olimpialar 4 yılda bir uygulanmaya başlamıştır.
Olimpialar ilk zamanlar yarışma türünün azlığı nedeni ile ( İlk 52 yıl ,13 olimpiyat da sadece bir stad boyu koşu yapılmış) sadece bir gün sürmüş, 78. Olimpia (M. Ö 468 )dan itibaren dinsel törenler, yarışma türlerinin artırılması ve diğer seremonilerle 6 günü bulmuştur.
Eski Olimpiyat oyunları yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre ilk kez Yunanistan’da yapıldığı ve resmi olarak M.Ö. 776 yılında başladığı kabul edilmektedir. Antik olimpiyatlar M.S.392 yılına kadar dörder yıllık aralarla 292 defa düzenlenmiş ve 1168 yıl devam etmiştir. Ancak Yunanlıların ilk olimpiyat oyunlarını düzenlemelerinde ve Orta Asya Türklerinin rolü olduğu bazı tarihçiler tarafından öne sürülmektedir.
M.Ö. 8.Y.Y. da ELİS kralı farklı yönetim biçimleriyle yönetilen, farklı gelenek ve adetlere sahip olan site devletlerinin birbirleri ile kavga etmelerini önlemek amacı ile; “Orta Asya’da her yıl belli tarihlerde dini ayinler yapılıp spor şölenleri düzenlenmesini ve 1500 yıldan beri Anadolu’da yapılmakta olan dinsel kökenli spor şölenlerini” örnek alarak her 4 yılda bir tekrar etmek kaydı ile olimpiyat oyunlarını tertip etmeye öncülük etmiştir.
Olimpiyat Meşalesi
-Olimpiyat meşalesi ise, o dönemlerde eski olimpia da ki güneş ışığından yakılarak, oyunların yapılacağı yere taşınırdı. Olimpiyat ateşi ile ilgili çeşitli bilgiler mevcuttur.
- Olimpiyat oyunlarına benzer spor şölenlerinin Anadolu’da yapıldığını da görüyoruz. Özellikle Antalya’da bulunan Yanartaş’ta Olimpia’da düzenlenen antik oyunlardan daha önce M. Ö. 1200 yıllarında spor şölenlerinin yapıldığını kronolojik yönden ortaya koymuşlardır.
Henüz pek çok kişi tarafından kabule yanaşılmayan belge ve bilgilere dayanan olimpiyatların beşiğinin Anadolu olduğudur.
Sanat tarihçisi Erol Özkan’ın yıllarca süren araştırmaları sonucunda elde ettiği belge ve bilgiler olimpiyatların beşiğinin Anadolu olduğunu gösteriyor. Mitolojinin anlattığı pek çok olayın Anadolu’da geçmiş olmasının yanı sıra Uludağ’ın Mitolojide “Olemp Dağı” yine Antalya yakınlarındaki Musa Dağının da “Olemp Dağı” şeklinde geçmesi de gösteriyor ki Anadolu’da pek çok olimpia yapılmıştır. Bugün Antalya’nın batısında Finike yakınlarında kıyıdan 8 km. içeride bulunan harabeler arasında 2050 m. yükseklikteki Yanartaş’tan sönmeyen alevler yükselir. Çıralı olarak da bilinen bu yerin öyküsü Homeros’un Mitolojisinde anlatılır ve olimpiyat ateşinin ilk olarak buradan yakıldığı belirtilir.
Yine Olimpia dağı Yunanistan’da 1 tane olmasına rağmen Türkiye’de 20’ye yakın olimpia dağı olması olimpiyatların Anadolu’da başladığının başka bir delilidir.
Günümüzde Olimpiyat Meşalesi
Modern olimpiyatlarda olimpiyat ateşi ilk kez 1928 Amsterdam Olimpiyatlarında yakıldı.Meşalenin taşınma fikri ise ilk defa 1936 Berlin olimpiyatları organizatörü Carl Diem ve Adolf Hitler ortaya atmış ve o tarihten beride olimpiyat meşalesi sporcular tarafından taşınmaktadır. 1936 dansonra her 4 yılda bir Yunanistan’da güneş ışınlarından faydalanılarakBaş rahibenin eşliğinde bir gurup rahibe yakılıyor ve sporcular tarafından yaya olarak bayrak yarışması şeklinde elden ele verilerek olimpiyatların yapılacağı ülkeye kadar sönmeden taşınıyor. Bu ritüel birçok ülke televizyonu tarafından naklen yayınlanarak Yunanistan’ın reklamı yapılmaktadır.
Batı edebiyatının ilk büyük eserleri kabul edilen İlyada veOdysseia destanlarının Yunan yazarı Homeros tarafından olimpiyat ateşinin ilk olarak Çıralı (Antalya, Yanartaş)buradan yakıldığı belirtilir. Bizim devlet olarak ( Spor bakanlığı ve TMOK )bu konuyu gündeme taşıyıp olimpiyat ateşinin Çıralı’dan yakılmasını sağlamalıyız.
2024 Paris Olimpiyat meşalesi (16.04.2024) salı günü Yunanistan’ın Olimpia şehrinde bir gurup rahibe tarafından yakıldı ve Paris’e doğru yola çıktı.
Bundan sonra ki olimpiyat ateşlerinin Ülkemizden Çıralı’dan yakılması dileği ile bir başka yazımda buluşmak üzere hoşça kalın.,
*****